Taal die uitnodigt

In een stad als Amsterdam, waar mensen met uiteenlopende achtergronden samenleven en -werken, is taal nooit neutraal. Woorden dragen waarden, signaleren verwachtingen en scheppen ruimte, of juist grenzen. Voor Sociaal Werkkoepel Amsterdam is inclusief taalgebruik daarom een bewuste keuze: taal kan mensen welkom heten, of ze buiten sluiten.

Tijdens een ontmoeting in Nieuw-West vertelde een werkgever dat ze pas door een kandidaat met een visuele beperking begreep hoe anders een vacaturetekst overkwam dan werd bedoeld. “Er stond: ‘je hebt een scherp oog voor detail’,” zei de kandidaat. “Dus dacht ik: dat gaat niet over mij.” Wat voor de één een onschuldige metafoor is, is voor de ander een reden om af te haken.

Een andere keer, in gesprek met een werkzoekende met hersenletsel, viel het woord arbeidsbeperking. Hij fronste. “Ik wil niet dat mensen meteen denken wat ik allemaal niet kan. Vraag me liever wat ik wél nodig heb om mijn werk goed te doen.” Zijn voorkeur? “Ondersteuningsbehoefte klinkt veel neutraler. Dat gaat over samenwerking.”

Deze voorbeelden maken duidelijk: taal doet iets met mensen. Het beïnvloedt hoe iemand zichzelf ziet en hoe anderen naar diegene kijken.

Cedris, de vereniging voor een inclusieve arbeidsmarkt, heeft enkele veelgebruikte termen kritisch bekeken en alternatieven voorgesteld. Niet om te corrigeren, maar om samen te zoeken naar woorden die beter recht doen aan de bedoeling én aan de mens achter het woord:

• Werkontwikkelbedrijf in plaats van sociaal ontwikkelbedrijf
  De combinatie van ‘ontwikkel’ en ‘sociaal’ maakt sociaal ontwikkelbedrijf dubbelop ongewoon. Het mist het cruciale werkaspect en suggereert taalkundig dat deze doelgroep niet volwaardig kan meedraaien. Terwijl talenten – met de juiste ondersteuning – net zo goed kunnen bijdragen als iedereen.
  Door ‘werk’ te combineren met ‘ontwikkel’ geven we onze leden een krachtigere positie. Het laat zien dat zij mensen waardevol werk bieden én aandacht hebben voor hun ontwikkeling. Van leren op tijd op te staan tot het ontwikkelen van zelfvertrouwen en assertiviteit.

• Mensen met een ondersteuningsvraag in plaats van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt
  Die zogenaamde ‘afstand’ is gecreëerd door het systeem, niet door de mensen zelf. Hier draait onze overtuiging om. Wat hen kenmerkt en verbindt, is een ondersteuningsvraag. Die vraag kan fysiek, mentaal of praktisch zijn, zoals het niet volledig beheersen van de taal.

• Inclusieve werkgevers in plaats van sociale werkgevers
  Werkgeverschap moet vanzelfsprekend inclusief zijn. Iedereen aan waardevol werk helpen, dát is voor ons de norm. Zolang dit nog niet de realiteit is, spreken we over inclusieve werkgevers. Maar door werkgevers te framen als ‘sociaal’, lijkt het organiseren van waardevol werk een goede daad in plaats van de norm. Daardoor komt het onterecht in een kwetsbaar of ondergewaardeerd hoekje terecht.

Ook wij merken in onze praktijk dat sommige termen niet meer passen bij hoe we naar mensen en werk willen kijken. Daarom voegen we aan deze lijst graag nog enkele aanpassingen toe binnen de terminologie over inclusief werken én werven:

• Laagopgeleid / hoogopgeleid: liever praktijkgericht opgeleid of theoretisch opgeleid, termen die neutraal verwijzen naar het type opleiding zonder waardeoordeel.

• Kwetsbare doelgroep: liever mensen die (tijdelijk) ondersteuning nodig hebben om passend werk te vinden. Dit legt de nadruk op ontwikkeling en mogelijkheden, niet op beperkingen.

• Arbeidsbeperking: liever ondersteuningsbehoefte of ondersteuningsvraag. Dit opent ruimte voor maatwerk en dialoog.

Inclusief communiceren vraagt geen perfectie, maar wel bewustzijn. Schrijf zoals je zou spreken tegen iemand die je waardeert. Niet: “De kandidaat heeft een indicatie”, maar: “We kijken samen met werkgever en werknemer naar wat nodig is om prettig te werken en de talenten te benutten.” Laat bijvoorbeeld labels los waar het kan. Iemand is natuurlijk niet zijn diagnose of traject. Zeg daarom niet: “Een Wajonger”, maar: “Iemand met een Wajong-uitkering.” Wees ook uitnodigend en helder in vacatureteksten; “We zoeken mensen die willen leren en hun vaardigheden verder willen ontwikkelen” is veel toegankelijker dan het afvinken van een lijstje eigenschappen.

De alternatieven van Cedris sluiten naadloos aan bij waar wij als Sociaal Werkkoepel voor staan: de mens centraal. Niet als doelgroep, maar als volwaardig onderdeel van de arbeidsmarkt. Daarom dragen wij deze benadering uit, niet alleen in woorden, maar ook in daden.

We passen deze manier van communiceren toe in interviews, (beleids-)notities en bijeenkomsten. We moedigen onze partners aan om hetzelfde te doen en blijven luisteren naar mensen zelf: hoe willen zij genoemd, aangesproken en gezien worden?

Want wie werk wil maken van inclusie, begint bij taal die mensen niet vastzet, maar vooruithelpt. Taal is altijd in beweging; wat gisteren nog vanzelfsprekend leek, kan vandaag alweer anders worden ervaren. We nodigen ons netwerk uit om ons scherp te houden in ons taalgebruik.